आदिवासी समाज हा होळी का पेटवत नाही जाणून घ्या त्या मागचे खरे रहस्य...!

 होळी हा सण संपूर्ण भारतात उत्साहात साजरा केला जातो. मात्र, काही आदिवासी समाज या सणात होळी पेटवत नाहीत. त्यामागे धार्मिक, सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक कारणे आहेत

चला तर मग या लेखात जाणून घेऊया की, काही आदिवासी समुदाय होळी साजरी करण्याऐवजी वेगळ्या रीतीने हा काळ पार पाडतात.  

1. आदिवासींच्या धार्मिक श्रद्धा आणि परंपरा

आदिवासी समाजाचे स्वतःचे धर्म आणि परंपरा असतात, ज्या हिंदू धर्माच्या पारंपरिक प्रथांपेक्षा भिन्न असतात. ते निसर्गपूजक असल्यामुळे त्यांची परंपरा मुख्यतः निसर्गाशी जोडलेली असते.  

अग्नीपूजा आणि नैसर्गिक समतोल

  काही आदिवासी जमातींमध्ये आग ही नाश करणारी शक्ती मानली जाते. त्यामुळे ते होळीच्या दिवशी आग लावणे टाळतात. त्यांच्या मते, होळी पेटवणे म्हणजे निसर्गाला हानी पोहोचवणे.  

वनदेवतेचा आदर 

  जंगलात राहणाऱ्या आदिवासींच्या श्रद्धेनुसार, वृक्ष आणि जंगलदेवता यांच्या पूजेशिवाय कोणताही मोठा विधी करता येत नाही. होळी पेटवल्यास वनदेवतांचा अपमान होईल, असे मानले जाते.  

2. पौराणिक आणि ऐतिहासिक संदर्भ

होलिका दहनाशी असहमती

अस म्हंटल जात की आर्य ग्रँथ नुसार 5000 हजार वर्षा अगोदर हा इतिहास लिहला गेला असेल पण आदिवासी क्यूदनती नुसार 35 हजार करोड वर्षा अगोदर या भूमीवर आदिवासी समाजाचा खरा इतिहास आहे. आदिवासी म्हणतात तो इतिहास नेमकं असेल का किंवा कुठल्या धर्म ग्रँथात त्याची नोंद आहे का..? तर आदिवासी समाज कुठलाही धर्मात येत नाही तर तो येतो प्रकृती नुसार त्या परंपरे नुसार गोंडी पुणेम नुसार चालत आलेला खऱ्या फॅक्ट नुसार चालत आहे. आणि गोंडी समुदाय ची ही खरी कथा आहे त्याची एक वेगळ्या प्रकारची आहे जी हिंदू  धर्माला अजिबात जोडत नाही आता काही भागात हिंदू धर्मातील लोकांना फॉलो करून मोकळे होतात पण हा सण आदिवासी लोकांचा नाही. तुम्ही थोडं विचार करा यावर आदिवासी चा इतिहास प्राचीन काळापासून लपवत आलेला जस की रावण रावण हा एक अघोरी मानल्या जात दैत्य राक्षस मानल्या जाते पण मुळात रावण हा प्रेमळ आणि चांगलं होता. लंकापती गोंड राजा विद्वान आणि महाज्ञानी पुरखा शक्तीचे सम्राट राजा रावण शाह मडावी होते. पण इतिहासात त्याची नोंद वाईट केल्या गेली आहे आदिवासी क्यूदनती नुसार बघितलं तर आदिवासी अवशेष किंवा त्याची प्राचीन सामग्री कुठल्याही भागात सापडतात पण त्याची जांच होत नाही कारण आदिवासी हा आपल्या समोर गेला नाही पाहिजे किंवा त्याचा खरा इतिहास जगा समोर आलं नाही पाहिजे हे कटक कारस्थान त्या काळापासूनच आजपर्यंत अजूनही चालूच आहे...

होलिका भक्त प्रल्हाद आणि हिरण्यकश्यपू याच्या विषयावर थोडक्यात

 

  हिंदू धर्मानुसार, होळी हा सण हिरण्यकश्यपूच्या बहिणी होलिकाच्या अंताशी संबंधित आहे. मात्र, काही आदिवासी समाज या कथेशी सहमत नसतात. त्यांचा असा विश्वास आहे की, होलिका ही खलनायिका नव्हती, तर तिचा चुकीचा अर्थ लावला गेला. त्यामुळे ते होळी साजरी करत नाहीत.  

तर का करत नाही तर बघा होलिका ही खूप निरागस सुंदर आणि साध्या स्वभावाची मुलगी होती ती हिरण्यकश्यपू ची बहीण होती आणि महत्वाचे म्हणजे भक्त प्रल्हाद त्या काळातील आर्य लोक आपल्या आदिवासी लोकांचा खूप राग करत होते तिरस्कार करत होते म्हणून भक्त प्रल्हाद च्या डोक्यात अस खुळ भरवल्या जात होतं की तू गोंडी पुनेम ची पूजा करायची नाही तुझा गोंडी पुणेम त्या परंपरा तुझ्या नाही म्हणून त्याच ब्रेन wash करत होते. त्यामुळे भक्त प्रल्हाद आपल्या बाबांचे गुणगान न गाता आपल्या गोंडी संस्कृती ला विसरून आर्या लोकांच्या सांगण्यावर विश्वास हिंदू धर्मातील काही देवांचे पूजा करायला लागला आणि या गोष्टीचा हिरण्यकश्यपू ला राग आला आणि तो आर्य लोकांच्या फक्त विरोधात होता पण त्याने भक्त प्रल्हाद ला होलिका सोबत कधीच पेटवला नाही हाच खरा इतिहास आहे. इतिहास असा आहे की होलिका सोबत त्या काळातील काही नराधमांनी  लैगिक अत्याचार केले तिचा बलात्कार करून निर्वस्त्र पेटवण्यात आलं. आणि अगदी त्याच काळापासून ते आतापर्यंत आदिवासी समाज हा होळी पेटवत नाही कारण होलिका ही आदिवासी लोकांची देवी आहे...म्हणूनच आदिवासी समाज हा होळी अजिबात पेटवत नाही पण या गोष्टी काही आदिवासी लोकांना कळत नाही म्हणून ते हिंदू धर्माला फॉलो करतात पण मला अस सांगायचं आहे की आपल्या खऱ्या आई ला बाजूला ठेवून बाहेरच्या धर्माची का पुजा करायची आपण कारण आदिवासी हा हिंदू नाही आदिवासी या सम्पूर्ण प्रकृतीचा रक्षक आहे. 

आदिवासींवर झालेल्या ऐतिहासिक अन्यायाचा परिणाम

  अनेक आदिवासींना प्राचीन काळापासून शोषणाला सामोरे जावे लागले आहे. काही ठिकाणी राजसत्तेने त्यांच्यावर होळीच्या नावाखाली अत्याचार केल्याच्या कहाण्या प्रचलित आहेत. त्यामुळे त्यांनी हा सण न साजरा करण्याचा निर्णय घेतला.  

- काही जमातींमध्ये होळीच्या दिवशी विशेष वन्य अन्नाचा प्रसाद तयार करून निसर्गाला अर्पण केला जातो.  

4. कोणते आदिवासी समाज होळी पेटवत नाहीत? 

- गोंड, भील, संथाळ, मुंडा आणि काही इतर आदिवासी जमातींमध्ये होळी न साजरी करण्याची परंपरा दिसून येते.  

- विदर्भ, झारखंड, मध्य प्रदेश आणि ओडिशामधील काही आदिवासी भागांत ही प्रथा प्रचलित आहे.  

 होळी हा आदिवासी समुदायातील एक अनोखा आणि रंगीत उत्सव आहे, ज्यामध्ये लोक त्यांच्या परंपरा आणि रीतिरिवाजांचे पालन करतात.  हा उत्सव निसर्गाशी असलेल्या संबंधाचे प्रतीक आहे आणि आदिवासी समुदायाच्या सांस्कृतिक आणि सामाजिक परंपरांचे प्रतिबिंबित करतो.

गडचिरोली आणि इतर आदिवासी भागांमध्ये होळी पेटवण्याची परंपरा सामान्यतः आढळत नाही. इथे होळीचा सण वेगळ्या पद्धतीने साजरा केला जातो. 

आदिवासी समाजातील होळीचा सण कसा असतो? 

• निसर्गाशी जोडलेला उत्सव – होळीचा सण मुख्यतः निसर्ग, नृत्य, गाणी आणि रंगांच्या माध्यमातून साजरा केला जातो. 

• होळी न पेटवण्याची परंपरा – काही भागांमध्ये होळी पेटवण्याऐवजी निसर्गपूजा केली जाते. पारंपरिक वनदेवता आणि ग्रामदेवतांची पूजा करून सण साजरा केला जातो. 

• पळसाच्या फुलांची रंगांची उधळण – पळसाच्या फुलांपासून तयार झालेल्या नैसर्गिक रंगांची उधळण करून लोक एकमेकांना शुभेच्छा देतात. 

• गोंडी नृत्य आणि पारंपरिक गाणी – ढोल, ताशे आणि पारंपरिक वाद्यांसोबत लोक पारंपरिक गोंडी नृत्य करतात आणि होळीच्या सणाचा आनंद लुटतात. 

• पर्यावरणपूरक सण – जळणासाठी लाकूड वापरणे टाळून, निसर्गपूरक आणि पर्यावरणस्नेही पद्धतीने होळी साजरी केली जाते. 

काही ठिकाणी अपवाद असतो का? 

काही ठराविक भागांमध्ये, विशेषतः ज्या ठिकाणी आदिवासी समाजाचा इतर समाजांसोबत अधिक संपर्क आहे, तेथे होळी पेटवण्याची परंपरा स्वीकारली गेली असेल. मात्र, गोंड, माडिया आणि इतर पारंपरिक आदिवासी जमाती होळी पेटवण्याऐवजी निसर्गपूजा आणि पारंपरिक कला-संस्कृतीच्या माध्यमातून हा सण साजरा करतात. 

गडचिरोलीतील आदिवासी होळीचा मुख्य संदेश 

गडचिरोलीतील आदिवासी समाजासाठी होळी हा फक्त रंगांचा किंवा अग्नीचा सण नाही, तर तो निसर्ग, परंपरा आणि समुदायाच्या ऐक्याचा सण आहे. त्यामुळे इथे हा सण निसर्गासोबत एकरूप होऊन वेगळ्या पारंपरिक पद्धतीने साजरा केला जातो. 

निष्कर्ष

आदिवासी समाजाची होळी न साजरी करण्यामागे अनेक ऐतिहासिक, धार्मिक आणि सामाजिक कारणे आहेत. त्यांचे जीवन निसर्गाशी समरस झालेले असल्यामुळे ते निसर्गपूरक सण आणि परंपरा जोपासतात. त्यामुळे आदिवासी समाज होळी पेटवत नाहीत, पण त्याऐवजी आपल्या सांस्कृतिक पद्धतींनी आनंद व्यक्त करतात.  

तुमच्या गावात किंवा परिसरात आदिवासी होळी कशी साजरी करतात? काही खास परंपरा तुम्हाला माहिती आहेत का? 😊